Spory o skuteczność psychoterapii

Spory psychoterapeutów o skuteczność psychoterapii, są tak stare, jak sama psychoterapia.

Niektórzy psychoterapeuci są jak wyznawcy religijni: wierzą, że ich szkoła terapeutyczna jest najlepszą drogą do psychicznego zbawienia.

Członkowie wyznań religijnych chętnie utrzymują, że ich denominacja zawiera pełnię prawdy objawionej. Ci bardziej fundamentalni skłonni są innych potępiać, ci bardziej liberalni patrzą na inne wyznania z przymrużeniem oka, przyznając im ziarno prawdy.

Uczucie posiadania prawdy jest bardzo uspokajające.

Lubią czuć się najbliżej prawdy psychoanalitycy, wierni pierwszemu z (niewątpliwie) genialnych terapeutów, Freudowi i jego mniej lub bardziej wiernym mistrzowi kontynuatorom. Im coś wcześniejsze, bardziej pierwotne, głębiej wyparte, tym bliższe istocie problemów człowieka, zaś analiza ma narzędzia, by to zgłębiać. Lubią czuć się blisko prawdy terapeuci poznawczo-behawioralni, którzy słuszność swoich poglądów mogą potwierdzić krótkim czasem leczenia licznymi dowodami empirycznymi. Nie stronią od prawdy terapeuci humanistyczni, którym z kolei objawiona została prawdziwa natura człowieka, zgodnie z filozofią egzystencjalną zanurzonego ze wszystkich stron w morzu wolności i odpowiedzialności, w które został wrzucony, ale które też kształtuje.

A więc jesteśmy lepsi, bo jesteśmy starsi, albo jesteśmy lepsi, bo jesteśmy skuteczniejsi, albo integrujemy więcej uznanych szkół i technik, albo nasza dziedzina jest bliższa nowoczesnej neurobiologii, albo zrobiliśmy więcej badań itd. Sporów nie ma końca i niekiedy przypominają one dziecięcą grę w „Moje lepsze, niż twoje”. Tymczasem jest nam coraz bliżej do zarozumiałości niż do prawdy.

Jak może to wpływać na samych pacjentów? Nie wiem dokładnie, ale ktoś zauważył, że pacjenci psychoanalityczni mają sny freudowskie, pacjenci analizy jungowskiej – jungowskie, jeszcze inne sny mają klienci terapii Gestalt, a w terapii egzystencjalnej klienci śnią w zawoalowany sposób o śmierci.

Czy to nie smutne, że właśnie największe autorytety psychoterapii wiodły ze sobą niekiedy najbardziej zaciekłe spory, w których padały swoiste ekskomuniki, wykluczenia, podziały, w których wzajemnie odsądzano się od czci i wiary? A co z wiarygodnością przed tymi, którzy do terapeutów przychodzą?

Orężem w dyskusji niektórych terapeutów jest pojęcie „psychoterapii opartej na dowodach” (zob. też EVT - empirically validated herapy). Dziś wszystko, co ma udowodnioną naukowo skuteczność, sprzedaje się lepiej. Zwłaszcza, jeśli kupującym jest tak poważny inwestor, jak Narodowy Fundusz Zdrowia.

Tymczasem nurt badań nad skutecznością psychoterapii i ich metaanalizy z ostatnich czterdziestu lat ukazują, że sama metoda nie jest aż tak ważna. Ważniejsze są już cechy samego pacjenta (rodzaj i głębokość jego zaburzeń, posiadane wsparcie społeczne) oraz jakość relacji psychoterapeutycznej (w tym sojusz terapeutyczny), czyli także udział danego psychoterapeuty.

Podobna skuteczność różnych metod psychoterapeutycznych nosi miano „Dodo bird verdict” - pojęcie zaczerpnięte z Alicji w Krainie Czarów. Oznacza ono, że wszyscy wygrywają, to znaczy wszystkie szkoły psychoterapii mają podobną skuteczność.

Jeszcze inne badania (których autorów nie pamiętam), wykazały ciekawą zależność. Otóż początkujący psychoterapeuci jednej modalności bardziej różnią się między sobą pod względem sposobu pracy, niż doświadczeni terapeuci różnych szkół. Być może z biegiem czasu stajemy się bardziej eklektyczni, nie zawsze zdając sobie z tego sprawę.

Jeśli jesteś psychoterapeutą i uważasz, że metoda jest najważniejsza, proponuję ci w wyobraźni następujący test. Czy mógłbyś powiedzieć do koleżanki, kolegi terapeuty, reprezentującego inną modalność, ale o takim stażu co ty, takie oto zdanie: „Ponieważ pracuję metodą X, jestem bardziej skuteczny w pracy z daną grupą pacjentów, niż ty, który pracujesz metodą Y”?

Jeśli nie, to z jakiego powodu? Być może intuicyjnie powołasz się na indywidualne cechy osobowościowe, predyspozycje, styl itp. Tego nie da się wyszkolić, ale da się usprawnić dzięki wieloletniej pracy nad samym sobą.

Proponuję teraz zupełnie odmienną perspektywę: wyobraźmy sobie, że znika na odległy plan metoda psychoanalizy, terapii Gestalt, psychoterapii poznawczo-behawioralnej, systemowej, ericksonowskiej... Jest terapeuta Krzysztof, Barbara, Anna, który pomaga oraz jego pacjent Jacek, Katarzyna... Terapeuta pomagając (czy wie o tym, czy nie) pracuje przede wszystkim sobą, swoją osobowością, doświadczeniem, świadomością, ogólną fachową wiedzą, a na końcu techniką. To inna optyka. Z pytania o metodę przechodzimy do pytania, jaki terapeuta, z jakim pacjentem, w jakim kontekście, jest w stanie stworzyć dobry terapeutyczny duet, z korzyścią dla tego ostatniego.