Czy jesteśmy autentyczni jako psychoterapeuci?

Klienci wolą autentycznych psychoterapeutów, nawet, jeśli na pierwszym miejscu stawiają ich wiedzę i umiejętności.

Wielu klientów interesuje się tym, czy terapeuta jakoś ucieleśnia w swoim życiu to, co wprost lub nie wprost ukazuje na sesjach jako wartość. Przed wielu laty, a będzie to już z pół wieku temu, Carl Rogers przekonywał, że z triady kluczowych cech terapeuty autentyczność – bezwarunkowa akceptacja – empatia, ta pierwsza jest najistotniejsza dla rozwoju klienta i zarazem najtrudniejsza do wyuczenia. Dlatego uważał też, że do profesji terapeuty ważniejszy jest dobór pod względem cech, a nie samo szkolenie.

Myślę jednak, że jest jeszcze inny rodzaj autentyczności: autentyczność życiowa, spójność między tym, w co psychoterapeuta wierzy i jak żyje.

Metoda terapeutyczna, jaką się psychoterapeuta posługuje, zawsze zakorzeniona jest w jakiejś teorii psychologicznej czy nawet filozofii człowieka. Z perspektywy tej teorii patrzy na zachowanie osoby, której pomaga, na przyczyny jej cierpienia i sposoby przezwyciężenia go.

Od dawna frapuje mnie to, jak myślenie psychoterapeuty w gabinecie na temat człowieka przekłada się na jego myślenie po wyjściu z pracy.

Psychoanalityk, o ile dobrze rozumiem fundamenty teoretyczne jego pracy, nie może być zbytnim optymistą w kwestii swobodnego kształtowania ludzkiego życia. Życiem jego pacjenta kierują przecież gwałtowne popędy i konflikty. Konflikty sprzecznych sił w osobowości powodują problematyczne objawy. Większość zachowań pacjenta, jego myśli, pragnień i uczuć, wytwarza jego nieświadomość. To, co robi, mówi i śni, znaczy coś innego, niż się pacjentowi wydaje. Pomyślność terapii polega na osiągnięciu jakiegoś kompromisu pomiędzy walczącymi instancjami jego osobowości. W zawodowym myśleniu klasycznego psychoanalityka na temat jego pacjenta konstrukt, jakim jest wolność decydującego o swoim losie człowieka. A z tego, co zaobserwowałem, (a znam wielu psychoanalityków) są oni mocno przekonani o prawdziwości teorii, po których poruszają się w swoim gabinecie.

Jak więc dzieje się, że psychoanalityk w życiu osobistym powie: „Cóż, musisz sam dokonać wyboru”, „Brak mi czasem silnej woli”, „To tylko zły sen, bez znaczenia, nie martw się”?

Rozumiem, że nawet psychoanalityk posługuje się na co dzień językiem potocznym i nie interpretuje swoich bliskich, ale tu chodzi nie o język, tylko o osobiste przekonania na temat naszej natury, zgoła inne niż przekonania gabinetowe…

Upraszczając: jak można wobec jednego człowieka (pacjenta) nie wierzyć w wolność wyboru, a wobec innego (np. kolegi) jak najbardziej w niego wierzyć?

Podobną zagadką jest dla mnie światopogląd terapeutów behawioralnych. W świecie myślenia behawioralnego również nie jesteśmy wolni, gdyż jesteśmy uwarunkowani. Wyznawane wartości, przeżywane uczucia, również te wzniosłe, są skutkiem skończonej serii nagród i kar, pozytywnych i negatywnych wzmocnień. W 1956 roku odbyła się słynna debata między Rogersem i Skinnerem. Wspominając ją po latach w swojej książce Sposób bycia, Rogers pisze:

Wszystko, co robię, jak i wszystko, co robi Skinner, jest zatem nieuniknionym wynikiem tego, jak zostaliśmy uwarunkowani. Jak zauważył Skinner, człowiek działa w sposób, jaki zostaje na nim wymuszony, lecz tak, jak gdyby nie był do tego zmuszony. (…) To, co uważamy za nasze decyzje, wybory i wartości, jest w istocie jedynie iluzją. Skinner nie napisał swojej książki dlatego, że zdecydował się przedstawić swoje poglądy, lub też pokazać, jaki typ społeczeństwa ceni, lecz po prostu dlatego, że został uwarunkowany, by postawić pewne znaki na papierze. Ku memu zdziwieniu sam to przyznał, w czasie pewnej sesji, w której obaj uczestniczyliśmy.

Skinner jest więc głęboko autentycznym psychologiem: spójny jako naukowiec i ten, kto z boku patrzy na swoje naukowe poglądy.

W ostatnim przykładzie odniosę się do terapeutów nurtów humanistycznych (Gestalt, podejście egzystencjalne, skoncentrowane na osobie), do których jest mi najbliżej. Problem światopoglądowej autentyczności terapeutów humanistycznych jest pewną odwrotnością w stosunku do tego problemu u psychoanalityków. Psychoterapeuta Gestalt odwołuje się do wolności i odpowiedzialności za to, co klient zrobił i zrobi z własnym życiem. Perls tak rozpoczynał swoje seminaria:

Jeśli więc chcecie zwariować, popełnić samobójstwo, „nakręcić się”, albo przeżyć coś, co zmieni wasze życie – wszystko zależy od was. Ja robię swoje, a wy róbcie swoje. Jeśli ktoś nie chce wziąć za to odpowiedzialności, proszę, by nie brał udziału w tym seminarium. Przyszliście tutaj z własnej woli. Nie wiem, jak dojrzali jesteście, ale istota osoby dojrzałej polega na tym, że umie wziąć odpowiedzialność za siebie – za swoje myśli, uczucia i tak dalej…

Czy jednak współcześni gestaltyści, inspirujący się Perlsem i jego uczniami w Esalen, po powrocie do domu nie mówią czasem: „Musiałem to zrobić”, „W tej sprawie nie mam wyboru”, „Zrobiłem to podświadomie”, „Przez szefa chyba wpadnę w depresję”…

Lekarz nie musi wierzyć w skuteczność leku, aby lek był skuteczny. Ale z psychoterapeutą sprawa ma się chyba inaczej. Nie wiem jeszcze dokładnie, dlaczego. Na pewno terapeuta pracuje sobą i nie jest dobrze, jeśli jest terapeutą podzielonym. Inaczej będzie wyznawcą maksymy: "Nie rób tak, jak ja robię. Rób tak, jak mówię".

Czy jako klient oczekiwałbyś od swego psychoterapeuty takiej spójności, o jakiej piszę?

Czy jako terapeut(k)a zastanawiałeś (-aś) się kiedyś nad sprawą swojej autentyczności w przejściu między gabinetem a pozostałą częścią życia?